Yeşilova Höyüğü arkeolojik kazı alanı yanında 3. Derece Arkeolojik Sit sınırları içindeki Bornova Belediyesi’ne ait parselde, hem Yeşilova’dan ve hem de çevredeki diğer höyüklerden çıkarılacak buluntuların sergilenebileceği, bölgenin Tarih Öncesi Dönemi kültürleri hakkında ziyaretçilerin bilgilendirileceği aktif bir “Ziyaretçi Merkezi” inşa etme fikri ilk kez 2008 yılında , kazı başkanı tarafından geliştirilmiştir. Bornova Belediyesi bu alanla ilgili olarak 2009 yılında bir Koruma Amaçlı İmar Planı hazırlamış. İmar planına göre 3. Derece Arkeolojik sit ilan edilen moloz yığılı alanı “Arkeolojik Eğitim, Tarih Öncesi Köy Yerleşkesi, Müze, Sergi salonları ve günü birlik kullanım alanlarının” yer aldığı “ Özel Proje Alanı (İzmir Tarih Öncesi Dönemi Sergi ve Eğitim Alanı) “ olarak tescillemiştir. Bu plan İzmir 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu 09.07.2009 tarih ve 4195 sayılı kararıyla da onaylanmıştır.
Yeşilova Höyüğü arkeolojik kazı alanının hemen bitişiğinde böylesine bir parselin olması ve bu parselle ilgili yapılaşmanın kurul kararlarıyla onaylanması geleceğe yönelik planlamaların da önünü açmıştır. 2009 yılında bu alana “Yeşilova Höyüğü Ziyaretçi Merkezi “ adı altında bir tesis yapılabilmesi için belediyede ilk taslak çalışmalarına başlanmış , ancak daha sonra 2010 yılında tasarımın ulusal düzeyde bir mimari proje yarışması süreciyle elde edilmesine karar verilmiştir.
Yeşilova Höyüğü Ziyaretçi Merkezi yarışma projesi , Bornova Belediyesi tarafından 22 Haziran 2010 tarihinde “Mimarlık, Peyzaj Mimarlığı, Mühendislik, Kentsel Tasarım Projeleri, Şehir ve Bölge Planlama ve Güzel Sanat Eserleri Yarışma Yönetmeliği” esaslarına göre ilan edilmiştir.
Daha önceden toprağı belediye tarafından park ve bahçelerde kullanılmak üzere çekilmiş olan 3. Derece Arkeolojik Sit Alanı üzerinde içinde sergi alanları, eğitim birimleri, sosyal birimler, Kazı Evi ve diğer destek birimlerini barındıracak karma işlevli bir mimari yapı hedeflenmiştir. Bu proje ile; insanlar için sadece Ziyaretçi Merkezi’ni görmeye gelecekleri bir bina değil, Arkeolojik Kazı Alanı’nı ve oradan çıkartılan buluntuları , bilimsel çalışmaların sürdürüldüğü kazı evini de izleyecekleri, 8500 yıl öncesine benzer bir köy içine girerek eşsiz deneyim yaşayacakları bir alan düşlenmiştir.
63 projenin yer aldığı yarışma 20 Eylül 2010 tarihinde sonuçlanmıştır. Yarışmanın “Kolokyum ve Ödül Töreni” 6 Ekim 2010 tarihinde Ege Üniversitesi Kampüsü, Edebiyat Fakültesi Konferans Salonu’nda yapılarak yarışma süreci tamamlanmıştır. Bornova Belediyesi, Evren ve Umut Başbuğ’unun birincilik kazandığı projenin uygulanmasına karar vermiştir.
Yeşilova Höyüğü Ziyaretçi Merkezi’nde temelde 3 farklı fonksiyonu barındıran birbiriyle ilişkili; uzun ve yüksek “Sergi Binası -Müze” bloğu, görece kısa ve alçak “Kazı Evi” bloğu, ve Müze ile “Arkeolojik Kazı Alanı” arasında bir geçiş fonksiyonu üstlenen en alçak “Kafe” bloğu tasarlanmıştır. Yakın çevredeki höyüklerin arasında görsel bir bağ kurulabilmesi için ve aynı zamanda İzmir’deki ilk yaşamın ruhu için “ateş” önemliydi. Bunu için merkezin ayırt edici önemli mimari ögesini “meşale” oluşturmaktadır.
Yeşilova Höyüğü Ziyaretçi Merkezi Projesi, henüz imalat aşamasına geçmeden önce ulusal ve uluslararası ortamda birkaç ödül programında başarı kazanmıştır. Bunlardan ilki 2010 yılında genelde belediyecilik uygulamaları alanına yönelik düzenlenen Tarihi Kentler Birliği’nin “Tarihi ve Kültürel Mirası Koruma ve Uygulamalarını Özendirme Yarışması”nda proje dalında alınan ödül oldu. Proje 2012 yılında bu kez mimarlık alanında biri ulusal, diğeri uluslararası iki önemli ödül programında finalist olarak yer aldı; 13. Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödülleri kapsamında proje dalında ödül adayı, ve 2012 Dünya Mimarlık Festivali (WAF) Ödülleri kapsamında kültürel projeler dalında ilk on arasına girerek finalist olmuştur.
Yarışmanın sonuçlanmasını takiben 2011 yılı Mart ayında Bornova Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü’yle yapının uygulama projelerinin hazırlanması için sözleşme imzalamış. Son şekli verilen Yeşilova Höyüğü Ziyaretçi Merkezi projesinin kurula sunulmasının ardından , İzmir 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu 15.12.2011 tarih ve 203 sayılı kararıyla projenin uygun olduğuna karar verilerek alandaki uygulamaya ilişkin önemli bir sürece girilmiştir.
Bornova Belediyesi 2012 yılı Ağustos ayında 5.120 m2 kapalı ve 18.000 m2 açık alana sahip proje için, yaklaşık 11.550.000 TL keşif bedeliyle yapım ihalesine çıkılmış ve 2012 yılı Kasım ayında yapının temeli atılmıştır. Yeşilova Höyüğü Ziyaretçi Merkezi, bazı eksiklerine rağmen 19.03.2014 tarihinde bitirilerek resmen açılmış, kazı evi ve Neolitik Köy aktif olarak kullanılmaya başlamış, eksiklerinin giderilmesinden sonra 2015 yılı Nisan ayında binanın kesin kabulü yapılmıştır.
Yapının inşaatı sürerken, Ziyaretçi Merkezi’nin geçici bir sergi ile açılabilmesi için, müzecilik ve sergileme alanında uzman Prof. Dr. Ayşen Savaş tarafından oluşturulan konsept sergi projesini uygulama projesine dönüştürerek ve açılış öncesinde hızlı bir tempoyla uygulatılması sağlamıştır.
Sergi tasarımıyla paralel olarak, gelecekte müzede görevlendirilmesi düşünülen belediye personelinin müzecilik alanında bilgi sahibi olması amacıyla Ankara, İstanbul ve İzmir kentlerinde farklı tarihlerde aralarında Cer Modern, M.K.E. Sanayi ve Teknoloji Müzesi, Sakıp Sabancı Müzesi ve Sadberk Hanım Müzesi gibi kurumlara yapılan gezileri de barındıran müzecilik seminerleri düzenlenmiş. Müzecilik tarihi, eser sergileme sistemleri, mimari program, müze destek birimleri, sergi kurulumu, eser aydınlatma, eser etiketleme, envanter arşivleme / depolama gibi alt başlıkları barındıran seminer serisi Prof. Dr. Ayşen Savaş tarafından , Ziyaretçi Merkezi’nin işleyişi ve aktivitelerine yönelik bir seminer de Yar.Doç.Dr.Zafer Derin tarafından verilmiştir.
“Yeşilova Höyüğü Ziyaretçi Merkezi” yeni kurum olarak kendine özel bir isminin, logosunun, marka kimliğinin ve buna bağlı olarak şekillendirilecek bir iletişim stratejisinin olması gerektiğini; kurum bünyesinde faaliyet gösterecek kafenin konseptinden, hediyelik eşya dükkanında satılacak ürünlerin tasarımına varıncaya kadar tüm kararların bir bütünlük içinde alınmasının doğru olacağı düşünülmüştür.
Yeşilova Höyüğü Ziyaretçi Merkezi’nin kullanımına ilişkin hazırlanan protokol T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı , Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne sunulmuş, Genel Müdürlüğün 09.10.2013 gün ve 196271 sayılı yazısına göre yapılan değişikliklerden sonra kazı ve belediye başkalığı tarafından imzalanarak yürürlüğe sokulmuştur.
“Yeşilova Höyüğü Ziyaretçi Merkezi” günlük 300 kişiye ulaşan ziyaretçi sayısıyla, uzmanların rehberliğinde dolaşılan ve aktivite yapılan benzersiz bir yapıdır. Ziyaretçi Merkezi aynı zamanda konser, tören ve sergi gibi aktiviteleri ile yaşayan bir kültür merkezi olma özelliğine de sahiptir.
